رشد شناخت اجتماعی در کودکان

کودکان در محیطی اجتماعی و در کنار انسانهای دیگر رشد می کنند و در طول رشد شناختی خود درباره دنیای اجتماعی، رابطه میان خودشان و سایر افراد، ذهن انسان ها، قواعد و طبقه بندیهای اجتماعی می آموزند. روابط اجتماعی تاثیر فوق العاده ای بر رفتار کودکان، آنچه درباره اش فکر می کنند و نحوه ی تتفکر انها دارد. علاوه بر این، روابط اجتماعی برای رشد سالم و کارکرد مطلوب فرد در طول حیاتش نقش اساسی دارد و لذا اهمیت دارد که با نحوه تفکر کودکان درباره سایر افراد و درباره دنیای اجتماعی آشنا شویم.

مبانی شناخت اجتماعی

برای اینکه نوزادان و کودکان درباره دنیای اجتماعی بیاموزند باید به محرکهای اجتماعی توجه نمایند. در این زمینه انسانها از همه محرکهای دیگر برای نوزادان جذاب ترند. علاقه به توجه و تعامل با دیگران یکی از اولین آثار شناخت اجتماعی در نوزادان می باشد.

یکی از اصلی ترین تکالیفی که نوزدان در یادگیری درباره دنیای اجتماعی با آن روبرو هستند درک خود و دیگران می باشد. نوزادان باید بدانند که خودشان افرادی جدای از سایر اشیاء و افراد هستند. در سالهاای بعد آنها باید خود- پنداره ای در خود رشد دهند که شامل اطلاعاتی درباره خصوصیات جسمانی، علائق و گرایشهای خودشان می باشد. آنها همچنین باید پنداره هایی را در باره سایر افراد تشکیل دهند که اطلاعات مشابهی را در بر دارد. بنیان این پنداره ها در نوزادی نهاده شده و در طول دوران کودکی و نوجوانی رشد می نماید.

درگ دیگران

توجه به محرکهای اجتماعی. نوزادان به صورت و صدای انسانهای دیگر توجه فراوان دارند و حتی نوزدان جدیدالولاده محرکهای شبیه صورت انسان را بر محرکهای غیر شبیه به صورت انسان ترجیح می دهند. آنها می توانند بین صداهایی که در زبان به کار می رود تمیز دهند و زبان «مادرانهم به صورت خاص برای آنها جذاب تر است.

نوزادان از سنین اولیه از انسانهای دیگر انتظار دارند متفاوت با اشیائ رفتار کنند و خودشان نیز در برخورد با اشیاء یا انسانها به صورت متفاوت عمل می کنند. آنها همچنین اففراد خاص را از دیگران تمیز می دهند و نسبت به مادرشان و صدای او متفاوت برخورد می کنند. در پایان سال اول رفتار «نگرانی از غریبه» در آنها ظهور می نماید که خود حاکی از تمیز چهره های غریبه از آشنا توسط نوزاد می باشد.

تعامل اجتماعی اولیه. نوزادان از ۲ ماهگی نوعی تعامل متقابلل را با مادر یا پرستار خود آغاز می کنند- نوعی کنش و وواکنش متقابل که شباهت به داد و ستد دارد و بددان تعامل مشروط می گویند. این نشان می دهد که نوزادان از سنین اولیه نوع خاصی از رفتار ررا از سوی طرف مقابل خود پیش بینی می نمایند.

در سن ۳ ماهگی ارگ مادر نوزاد به او خیره شده، چهره ای بی حرکت از خود ننشان دهد و چیزی نگوید، هنوزاد کمتر لبخند زده، ضربان قلبش بالا رفته و چه بسا بگرید. در سن ۹ ماهگی نوزدان اشاره بزرگسالان را دنبال می کنند و بانشان دادن واکنش نسبت به قیافه، اشاره و نگاه بزرگسالان نوعی توجه مشترک را نسبت به شی یا رویداد خاصی در خود رشد می دهند. توجه مشترک پیش نیاز مهمی برای رشد توانایی برقراری ارتباط با دیگران می باشد.

درک اولیه ابراز احساس و هیجان دیگران. نوزادان از سال انو قادرند بین شک لهای مختلف ابراز احساسات و هیجانات تمیز دهند. اگر دو فیلم تهیه شده از فردی ناآشنا را به نوزاد ۵ ماهه نشان دهید که بازیگر یکی از انها قیافه و برخوردی عصبانی داشته و دیگری برخوردی محبت آمیز و خوشحال داشته باشد و صدای فیلم را به نحوی پخش کنید که با فیلم تطبیق یا تطبیق نداشته باشد، نوزاد نسبت به فیلمی که با صدای پخش شده تطبیق می نماید توجه طولانی تری نشان می دهد که حاکی از تمیز شیوه های مختلف ابراز هیجان توسط نوزاد می باشد.

در آزمایش پرتگاه نیز اگر هنگجام عبور نوزاد از لبه پرتگاه مادر یا پرستارش قیافه احتیاط آمیز به خمود بگیرد در رفتار نوزاد اثر می گذارد، در حالی که اگر قیافه استقبال کننده نداشته باشد رفتار نوزاد متفاوت خواهد بود. بنابراین، نوزادان قادرند اطلاعاتی ار که از دنیای اجتماعی در یافت می دارند برای هدایت رفتار خویش به کار بندند.

پنداره سایر افراد. واکنش نوزادان نسبت به ابراز هیجان دیگران نیز خود حاکی از ظهور پنداره ای در نوزاد درباره سایر افراد است. با رشد زبان و مهارتهای شناختی کودک، پنداره آنها در باره سایر افراد آشکارتر شده بیشتر به صورت کلامی قابل بیان می شود. مطالعاتی که درباره رشد پنداره کودکان درباره سایر افراد انجام گرفته است نشان می دهد که این پنداره ها دچار تغییرات زیادی در جریان رشد می شود و از تمرکز بر خصوصیات عینی، بیرونی و قابل مشاهده به تمرکز بر خصوصیات انتزاعی، درونی و غیر قابل مشاهده تغییر می بابند (رابل و دوک، ۱۹۹۵).

وقتی از کودکان زیر ۵ سال خواسته شود دیگری را توصیف کنند آنها بر خصوصیاتی ماندد ظواهر فیزیکی و فعالیت های نوعی آنها و رفتار ایشان نسبت به خود کودک تاکید می نمایند. کودکان با شروع دوره پیش دبستانی در توضیح رفتار دیگران از اصطلاحات روان شناختی استفاده می کنند (لو ترسو است، مارد غمگین است). البته صفات روان شناختی مورد استفاده کودکان پیش دبستانی بیشتر موضعی است و اشاره ای به خصوصیات یا مواضع پایدار دیگران ندارد، ولی انها با افزایش سن علل روان شناختی انتزاعی تر و پیچیده ترری را برای توضیح رفتار دیگران بیان می دارند.

درک خود

احتمالا مهمترین فردد درر دنیای اجتماعی فرد خود اوست و نوزادان از بدو تلود نسبت به خود، آگاهی دارند. این آگاهی در طول رشد کودک کاملتر شده، شامل دانش او نسبت به ابعاد ادارکی، فیزیکی، اجتماعی و روان شناختی خود می گردد.

آگاهی و بازشناسی خود. چه زمانی نوزادان از خودشان ا”اهی پیدا می کنند؟ یعنی چه زمانی درک می کنند که فردی جدای از اشیاء و افراد دیگر هستند. اگر در حین تمیز کردن صورت نوزاد علامتی رنگی بر روی بینی او گذاشته، آنگاه او را در برابر آیینه قرار دهید، نوزادان ۱۲ ماهه به نقطه رنگی تصویر خود در آینه دست می زنند، در حالی که نوزاددان ۱۵ ماهه و بزرگتر بینی خود را لمس می کنند (بولاک و لوتکنهاوس، ۱۹۹۰) در سن ۲ سالگی اغلب کودکان به خود اشاره می کنند و بعضا سن و جنس خود را می دانند.

خود- پنداره. روکات (۲۰۰۱) مدعی است که نوزادان از ابتدای تولد و به خصوص در ۲ ماهگی پنداره ای ضمنی و پیش کلامی از خود نشان می دهند که شمال اجزای ادارکی نو اجتماعی است. دانش ادراکی نوزادان درباره خودشان شامل اطلاع ایشان از بدن و تواناییهای عملی آنهاست که از طریق تجربه و ملاحظه اثر رفتارشان در محیط کسب می کنند. دانش اجتماعی کودکان درباره خودشان شامل دانش آنها نسبت به الگوهای رفتاری خودشان می باشد که در تعامل با دیگران و تففاوتهای خویش با دیگران به دست می آورند.

دانش اجتماعی ابتدایی نوزاد پایه خود- پنداره کاملتر او در سالهای بعد می باشد که با رشد زبان و مهارتهای شناختی کودک مااهیت آن تغییر می کند. کودکان در سالهای نوپایی، خود را در قالب سن، خصوصیات جسمانی و کیفیت های ارزشی مانند خوب بودن طبقه بندی می کنند. کودکان در سن پیش دبستانی می توانند خود را به صورت کلامی در قالب خصوصیات عینی و قابل مشاهده بیان دارند. البته کودکان حتی در سن ۵/۳ سالگی نیز می توانند به صورت ابتدایی خود را در قالب خصوصیات روان شناختی ابراز کنند.

با افزایش سن، خود- پنداره کودکان با ترکیب ابعاد ادارکی، جسمانی، اجتماعی و روان شناختی یکپارچگی و هماهنگی بیشتری پیدا کرده، انتزاعی تر می گردد. در سنین میان کودکی آنها خود را در رابطه با دیگران توصیف می کنند (من از خواهرم باهوشترم) و در نوجوانی در توصیف خود از نقش اجتماعی خویش کمک می گیرند.

منبع: تفکر کودکان: روانشناسی رشد شناختی ترجمه دکتر سید کمال خرازی